सन 2021-22 चा सुधारित व सन 2022-23 चा मूळ लोकाभिमुख अर्थसंकल्प महापालिका आयुक्त श्री. अभिजीत बांगर यांनी केला मंजूर

संपादक : सुनील तावडे (९००४२४९२६२)

नवी मुंबई महानगरपालिकेचा सन 2021-22 चा सुधारित आणि सन 2022 – 23 चा मूळ अर्थसंकल्प महापालिका आयुक्त तथा प्रशासक श्री. अभिजीत बांगर यांनी मंजूर केला. याप्रसंगी अतिरिक्त आयुक्त तसेच अंदाजपत्रक निर्मितीत महत्वाची भूमिका असणारे महानगरपालिकेचे मुख्य लेखा व वित्त अधिकारी श्री. धनराज गरड आणि इतर विभागप्रमुख उपस्थित होते.

महाराष्ट्र महानगरपालिका अधिनियमानुसार जमा व खर्चाचे अंदाज आरंभीची शिल्लक रु.2205.96 कोटी व रु. 2591.40 कोटी जमा आणि रु.3443.00 कोटी खर्चाचे सन 2021-22 चे सुधारित अंदाज, तसेच रु.1354.35 कोटी आरंभीच्या शिल्लकेसह रु.4910 कोटी जमा व रु.4908.20 कोटी खर्चाचे आणि रु.1.80 कोटी शिलकेचे नवी मुंबई महानगरपालिकेचे सन 2022-23 चे मूळ अर्थसंकल्पीय अंदाज मंजूर करण्यात आले. त्याचप्रमाणे नवी मुंबई महानगरपालिका परिवहन उपक्रमाचेही अंदाजपत्रक मंजूर करण्यात आले.

महापालिका आयुक्त श्री. अभिजीत बांगर यांच्या निवेदनातील मुद्दे :-
अर्थसंकल्प उद्दिष्टये : शिक्षण, आरोग्य, पर्यावरण या विषयांना प्राधान्य, पर्यावरणशील शहर निर्मितीसाठी स्वतंत्र इको-बजेट, दुर्बल घटकांच्या आर्थिक, सामाजिक विकासाव्दारे सर्वसमावेशक अर्थसंकल्प (Inclusive Budget)

फलश्रुती
१)’स्वच्छ सर्वेक्षण 2021′ मध्ये 10 ते 40 लाख लोकसंख्येच्या मोठ्या शहरांमध्ये ‘देशातील प्रथम क्रमांकाच्या सर्वात स्वच्छ शहराचा (India’s Cleanest Big City) बहुमान’ नवी मुंबई महानगरपालिकेस प्राप्त झालेला आहे.
२)तसेच कचरामुक्त शहराचे ‘फाईव्ह स्टार’ मानांकन व हागणदारीमुक्त शहरांच्या श्रेणीतील (ओडीएफ) ‘वॉटरप्लस’ हे सर्वोच्च मानांकन मिळविणा-या देशातील 9 शहरांमध्ये नवी मुंबई हे महाराष्ट्र राज्यातील एकमेव शहर आहे.
३)’सफाईमित्र सुरक्षा चॅलेंज’ अभियानात देशातील व्दितीय क्रमांकाचे मानांकीत शहर ठरले आहे.
४)यावर्षी नव्याने समाविष्ट झालेल्या ‘प्रेरक दौड सन्मान’ कॅटेगरी मध्ये सर्वोच्च ‘दिव्य (Platinum)’ मानांकन प्राप्त झालेले आहे.
५)महाराष्ट्र शासनाच्या माझी वसुंधरा अभियानामध्ये महाराष्ट्रात व्दितीय क्रमांकाचे मानांकित शहर ठरले आहे.
६)ही मानांकने प्राप्त करताना नवी मुंबई महानगरपालिकेस 43 कोटी इतकी भरीव रक्कम पारितोषिक स्वरुपात प्राप्त झालेली आहे.
७)नवी मुंबई महानगरपालिकेच्या या मानांकनामध्ये नागरिकांचा सक्रिय सहभाग तसेच स्वच्छताकर्मींचे नियमित श्रम यांचा महत्वाचा वाटा आहे.
८)शहर स्वच्छतेप्रमाणेच शहर सुशोभिकरणाकडेही विशेष लक्ष दिले असून जे.जे. स्कुल ऑफ आर्ट्स आणि इतर कला महाविद्यालयांच्या विद्यार्थ्यांनी चित्रभिंतींमधून शहराचे रुप अधिक आकर्षक केले आहे.
९)कोविड विरोधातील लढयात नवी मुंबई महानगरपालिकेने जागरुकतेने योग्य पावले उचलल्यामुळे कोरोना विषाणूचा प्रतिबंध जलद गतीने करणे शक्य झाले आहे. याची दखल शासन पातळीवरही घेण्यात आली.
१०)कोविड लसीकरणातही योग्य ?नियोजन केल्याने 18 वर्षावरील व्यक्तींचे तसेच 15 ते 18 वयोगटातील मुलांचे 100% लसीकरण पूर्ण करणारे नवी मुंबई हे एमएमआर क्षेत्रातील पहिले शहर ठरले.
११)जागतिक कोव्हीड स्थितीकडे सातत्याने लक्ष ठेवून त्यानुसार नियोजनाची पध्दत कायम राखल्याने कोरोनाच्या प्रत्येक लाटेपूर्वी उपचार सुविधांची आवश्यक सिध्दता करून ठेवण्यात आली. कोव्हीड 19 उपचारार्थ महानगरपालिकेचे 725 व खाजगी रूग्णालयातील 475 अशाप्रकारे 1200 आय.सी.यू. बेड्स, 668 व्हेंटिलेटर्स, 4554 ऑक्सिजन बेड्स आणि 5853 सर्वसाधारण बेड्स अशाप्रकारे 12 हजारपर्यंत बेड्स उपलब्ध करून ठेवण्यात आले.
१२)कोव्हिड सुविधा उपलब्ध करुन देताना त्या नवी मुंबई महानगरपालिकेचा रुग्णालयांमध्येच उपलब्ध करुन दिल्याने महानगरपालिका रुग्णालयांचे कायमस्वरुपी सक्षमीकरण झाले आहे.
१३)कोव्हीडच्या दुस-या लाटेत मोठ्या प्रमाणावर जाणवलेली ऑक्सिजनची कमतरता लक्षात घेऊन तिस-या लाटेची पूर्वतयारी करताना 93 केएल (104 मे.टन) क्षमतेचे 5 एलएमओ टँक महापालिका कोव्हीड केंद्रे व रूग्णालये याठिकाणी बसविण्यात आले आहेत. तसेच 4 ठिकाणी 2 मे.टन क्षमतेचे पीएसए प्लान्ट बसविण्यात येऊन ऑक्सिजन स्वयंपूर्णता प्राप्त करण्यात आली.
१४)कोरोनामुळे अनाथ झालेल्या बालकांचे भविष्य सुरक्षित करण्यासाठी त्यांच्या वयाची 18 वर्षे पूर्ण होईपर्यंत प्रति महिना ठराविक रक्कम नवी मुंबई महानगरपालिकेच्या वतीने अनुदान स्वरुपात दिली जात आहे. तसेच कोरोनामुळे पतीचे निधन झाल्याने अकाली वैधव्य आलेल्या महिलांना आधार देण्याकरिता 1.5 लक्ष रक्कमेचे विशेष अनुदान दिले जात आहे.
१५)ऐरोली येथे महानगरपालिकेने उभारलेल्या भारतरत्न डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर स्मारकातील ई लायब्ररीसह समृध्द ग्रंथालय, बाबासाहेबांच्या जीवनचरित्राचा छायाचित्रांकीत आलेख मांडणारे भव्यतम चित्रदालन तसेच इतर सुविधांची प्रशंसा नामांकितांप्रमाणेच सर्व स्तरांतील नागरिकांकडून केली जात आहे.
१६)वाचनसंस्कृती वृध्दींगत होण्यासाठी लांब अंतरावरील एनएमएमटी बसेसमध्ये सुरू करण्यात आलेल्या #bookinbus ग्रंथालय सुविधेलाही प्रवाशांचा उत्तम प्रतिसाद लाभत आहे.
१७)नवी मुंबई महानगरपालिका शाळांमध्ये शिकणा-या विद्यार्थ्यांच्या ज्ञानात भर पडावी व त्यांच्या गुणांमध्ये वृध्दी व्हावी यादृष्टीने सध्याच्या प्रचलित दृकश्राव्य माध्यमातून शिक्षणाच्या संकल्पना स्पष्ट करणारे बायजू शैक्षणिक ॲप 40 हजार विद्यार्थ्यांना उपलब्ध करून देण्यात येत आहे. याव्दारे शालेय अभ्यासक्रमातील विविध विषयांच्या संकल्पनांची स्पष्टता (Concept Clearity) होण्यासाठी फायदा होणार असून मुलांमध्ये स्वयंअध्ययनाची सवय विकसित होणार आहे.

आर्थिक आरोग्य (Financial Health)
१)नवी मुंबई महानगरपालिकेला सतत 7 वर्षे AA+Stable हे पत मानांकन मिळत आहे. सदरचे पतमानांकन मिळविणारी नवी मुंबई महानगरपालिका ही महाराष्ट्रातील एकमेव महानगरपालिका आहे. सदरचे मानांकन मिळविणे व ते कायम टिकविणे हे एकप्रकारचे आव्हान आहे व त्यासाठी सातत्याने महानगरपालिकेची आर्थिक स्थिती उत्तम ठेवणे क्रमप्राप्त ठरते.
)नवी मुंबई महानगरपालिका शहरातील नागरिकांना रस्ते, पाणी पुरवठा, मलनि:स्सारण, स्वच्छता अशा सेवासुविधा उपलब्ध करुन देते तसेच सक्षम आरोग्य सेवा, गुणवत्तापूर्ण शिक्षण, चांगली उद्याने उपलब्ध करुन देते.
३)जमेच्या बाजूमध्ये नवी मुंबई महानगरपालिकेची स्वत:ची महसूली खर्च भागविण्यासाठी सक्षम अशी उत्पन्नाची साधने आहेत.
४)नवी मुंबई महानगरापालिकेच्या एकूण उत्पन्नामध्ये स्वत:चे उत्पन्नस्त्रोत हे साधारणत: 89% आहेत.
५)महसूली शिल्लकीमध्ये सातत्य (Consistent Revenue surplus):- नवी मुंबई महानगरपालिकेच्या महसूली उत्पन्नामध्ये सातत्याने वाढ होत आहे ही महानगरपालिकेच्या दृष्टीने जमेची बाजू आहे. तसेच नवी मुंबई महानगरापालिकेचे महसूली उत्पन्न हे 8.88 % दराने वाढत आहे व खर्च 7.78% दराने वाढला आहे.
६)उत्पन्नामधून भांडवली कामे (Self Funded Capital Expenditure):- नवी मुंबई महानगरपालिका बरीचशी भांडवली कामे करत असते. ही सर्व भांडवली कामे महानगरपालिका स्वत:च्या उत्पन्नामधून करीत आहे.
७)कर्जाचा कमी होत जाणारा बोजा :- नवी मुंबई महानगरापालिकेने मागील 7 वर्षात एकदाही कर्ज घेतलेले नाही. उलटपक्षी घेतलेल्या कर्जाचे व्याज व मुद्दलाचे हफ्ते वेळेवर फेडत असून सद्यस्थितीत फक्त रक्कम रु.115.28 कोटी एवढेच कर्ज बाकी आहे.
८)नवी मुंबई महानगरपालिका विविध सोयी-सुविधांसाठी लागणारा पैसा स्वत: उत्पनामधून उभा करत आहे.
९)अशाप्रकारे खर्चासाठी लागणारा पैसा स्वउत्पन्नातून भागविणे. सतत वाढते उत्पन्न व खर्चावर काटेकोरपणे नियंत्रण ठेवून महानगरपालिकेचे आर्थिक आरोग्य उत्तम ठेवण्यात आले आहे. त्यामुळे नवी मुंबई महानगरापालिकेस सतत 7 वर्षे AA+Stable हे पत मानांकन प्राप्त झाले आहे.
१०)अशाप्रकारे मनपाचे आर्थिक आरोग्य चांगले ठेवून महसूल उत्पन्नामध्ये वाढ करणे व महसूली खर्चामध्ये घट करणेचे धोरण ठरविणेत आले आहे.

महसुली खर्च
१)नवी मुंबई महानगरपालिकेमध्ये काही कामे दैनंदिन देखभाल-दुरूस्तीची करावी लागतात तसेच शहरातील नागरिकांना पाणी पुरवठा, मलनि:स्सारण, विदयुत, शिक्षण, आरोग्य, साफसफाई, उदयान इ. सेवा पुरविताना महसुली खर्चामध्ये वाढ होत राहते व त्यामुळे भांडवली कामासाठी कमी पैसा उपलब्ध राहतो.
२)शहराची/मनपाची भौतिक स्थिती चांगली ठेवायची असेल तर जास्तीत जास्त प्रमाणात भांडवली कामे झाली पाहिजेत व कमीत कमी महसुली खर्चामध्ये जनतेला आवश्यक त्या सर्वोत्तम दर्जाच्या सेवा पुरविण्यात आल्या पाहिजेत. त्याकरिता यावर्षी महसुली खर्चामध्ये कशाप्रकारे बचत करता येईल व यापुढे महसुली खर्च कशाप्रकारे कमी करता येईल यासाठी प्रयत्न करण्याचे उदिदष्ट ठेवण्यात आले आहे. त्यामुळे महानगरपालिकेच्या मालमत्तांमध्ये वाढ होऊन आवश्यक ते मध्यम व मोठे प्रकल्प हाती घेणे शक्य होईल.

मागील 5 वर्षातील महसुली खर्च:-
एकूण उत्पन्नाच्या तुलनेत महसूली खर्च
१)सन 2016-17 : 34%
२)सन 2017-18 : 29%
३)सन 2018-19 : 29%
४)सन 2019-20 : 28%
५)सन 2020-21 : 30%

अ)सद्यस्थितीत महानगरपालिकेचा महसूली खर्च एकूण जमेच्या 30% पर्यंत आहे.
ब)त्यामुळे मागील वर्षापेक्षा यावर्षी महसुली खर्च कमी करण्याचे उदिदष्ट ठेवणत आले आहे, तसेच सदरचा महसुली खर्च पुढील 5 वर्षात प्रत्येक वर्षी 2% याप्रमाणे 5 वर्षात 10% कमी करण्याचे धोरण ठरविण्‍यात आले आहे.

नियोजित दूरगामी लाभदायी धोरणात्मक कामे :-
१)सदयस्थितीत शहरातील एकूण 9068 दिवाबत्तीच्या सोडीयम वेपर फिटींग ऐवजी एलईडी फिटींग लावण्यात आलेले आहेत. आगामी अंदाजपत्रकीय वर्षात 35004 इतक्या सोडीयम वेपर फिटींग ऐवजी एलईडी फिटींग लावण्यात येणार असुन यामुळे वीज देयकात 40 टक्केपर्यंत वीज बचत होणार आहे. या माध्यमातून प्रतिवर्ष साधारणत: रु. 7 कोटी रक्कमेची बचत होणे अपेक्षित आहे.
२)पारसिक हिल एम.बी.आर. ते महापे जंक्शन पर्यंत 1200 मी.मी. व्यासाची ते 1500 मी.मी. व्यासाची एक्सप्रेस फिडरमेन टाकणे.

‘रेस टू झिरो’ करिता बांधिलकी :-
१)पर्यावरण व वातावरणीय बदल याचा सर्वांगीण विचार करुन स्वतंत्र पर्यावरण अर्थसंकल्प (Individual enviormental budget) निर्मितीवर भर.
२)कार्बन न्युट्रल बनण्याचे ध्येय.
३)अधिक कार्बन क्रेडिट मिळविण्याकरिता सूक्ष्म नियोजन.
४)शहराचे कार्बन ऑडिट करण्याचे नियोजन

पर्यावरणपूरक कामे :-
१)माझी वसुंधरा अभियानांतर्गत मियावाकी स्वरुपाची दाट जंगल निर्मिती
२)मागील वर्षी निसर्गोद्यान कोपरखैरणे येथे 42 हजार व गणपतशेठ तांडेल मैदान परिसरात 5 हजार अशाप्रकारे 47 हजार देशी वृक्षरोपांची मियावाकी स्वरुपांत लागवड करण्यात आली.
३)यापुढील काळात निसर्गोद्यान कोपरखैरणे येथे 22 हजार, ज्वेल ऑफ नवी मुंबई येथे 80 हजार व इतरत्र 14 ठिकाणी 70 हजार अशाप्रकारे 1 लक्ष 72 हजार वृक्षरोपांची मियावाकी स्वरुपात लागवड करण्यात येत आहे.
४)या व्यतिरिक्त मागील वर्षी 1 लाख वृक्षरोपांची लागवड करण्यात आली व यावर्षी 3 लाख वृक्षरोपण करण्याचे नियोजन करण्यात आले आहे.
५)शहरी हरितक्षेत्र विकासावर भर
६)खारफुटीचे पुनर्रोपण
७)पाणथळ जागांचे संरक्षण
८)वायू प्रदूषण व धूळ प्रतिबंधात्मक उपाययोजनाच्या दृष्टीने मिस्ट मशीन खरेदी
९)रात्रीच्या वेळी यांत्रिकी सफाई
१०)शहरात ठिकठिकाणी व्हर्टिकल गार्डन, ग्रीन वॉल्स उभारणी
११)हवेतील प्रदुषित घटकांचे डिजीटल फलकांव्दारे जनमाहितीसाठी प्रदर्शन
१२)इको-मोबिलिटी वर भर देत सद्यस्थितीत परिवहन उपक्रमात 180 इलेक्ट्रिकल बस असून 86 इलेक्ट्रिकल बस खरेदी करण्यात येत आहे. इलेक्ट्रिकल बसेसच्या तिकिट दरामध्ये कपात करुन प्रवाश्यांना दिलासा.
१३)आगामी 3 वर्षात इको फ्ल?िटचे नियोजन करण्यात आले आहे. ( इलेक्ट्रिक + सीएनजी )
१४)फेम II अंतर्गत 20 ठिकाणी इलेक्ट्रिकल चार्जींग स्टेशन्स व त्यामध्ये 120 चाजींग पॉईट्स व्यवस्था
१५)सोलार ट्रिज आणि जनजागृतीपर उपक्रम आयोजन
१६)युलू सायकल प्रकल्पाला नोव्हेबर 2018 पासून सुरुवात व आत्तापर्यंत 35 लाख कि.मी. राईडस. जनसायकल प्रणालीच्या माध्यमातून सायकलचा वापर करणारे नवी मुंबई हे भारतातील सर्वात जास्त प्रतिसाद देणारे शहर.
१७)600 सायकल आणि 108 इ- बाईक्स प्रवासी सेवेत कार्यान्वित.
१८)शहरात 7.5 किमी सायकल ट्रॅक निर्मिती.
१९)या सर्वांमधून 38,61,07,732 ग्रॅम कार्बन क्रेडिट प्राप्त.
२०)घनकचरा व्यवस्थापन स्थळी बांधकाम व पाडकाम कचरा (C&D Waste) प्रकल्प कार्यान्वित.
२१)सर्व शासकीय इमारती आणि सर्व पथदिव्यांमध्ये 40 हजाराहून अधिक एलईडी दिवे बसवून ऊर्जा बचतीवर भर. याव्दारे 40% पेक्षा अधिक वीज बचत.
२२)बायो-मिथेनायझेशन (Bio-CNG) प्रकल्पाचे नियोजन
२३)हरित कचऱ्यापासून बायोकोल निर्मिती (Green Waste to Bio Coal)

प्रगतीपथावरील प्रकल्प :-

1. वाशी से.17 येथील पामबीच मार्गावरुन पुण्याकडे जाण्याकरिता सायन पनवेल हायवे उड्डाणपूल (Arm) बनविण्यात येत आहे.
2. ठाणे बेलापूर मार्गावर तुर्भे रेल्वे स्थानकासमोर उड्डाणपूल बांधण्याचे काम सुरु करण्यात येत आहे.
3. ऐरोली से.05, भूखंड क्र. 37 येथे नाटयगृह इमारत बांधण्याचे काम प्रगतीपथावर आहे.
4. नेरुळ से-19ए मध्ये वंडर्सपार्क येथील 8.50 एकर क्षेत्रात अभिनव स्वरुपात सायन्स पार्क उभारणे. हा पार्क ‘विज्ञान व तंत्रज्ञान हे भविष्यात मानवी आयुष्याला कसे प्रभावित करील’ या संकल्पनेवर आधारित असणार आहे.
5. एमआयडीसी क्षेत्रातील उर्वरित 15 कि.मी. रस्त्याचे काँक्रिटीकरणाचे काम सुरु आहे.
6. वाशी, तुर्भे, नेरुळ, दिघा व ऐरोली येथे उच्च्स्तरीय व भूस्तरीय पाण्याची टाकी बांधण्याचे काम प्रगतीपथावर आहे.

आगामी काळातील प्रकल्प नियोजन :-

1. घणसोली ते ऐरोली उर्वरित पामबीच रस्ता व पूल बांधणे.
2. ऐरोली काटईनाका उन्नत मार्गावरून ठाणे-बेलापूर रस्त्यावर ऐरोली येथे चढ-उतारासाठी लिंक तयार करणे.
3. वाशी से.17 येथील महात्मा फुले जंक्शन ते कोपरी उड्डाणपूल पर्यंत उड्डाणपूल बांधणे.
4. तुर्भे घनकचरा व्यवस्थापन प्रकल्पस्थळी बायोगॅस / बायो सी.एन.जी. प्लांट उभारणे.
5. मोरबे धरणावर 100 मेगावॅट क्षमतेचा तरंगता सौर ऊर्जा प्रकल्प (Floating Solar Project) व 1.5 मेगावॅट क्षमतेचा जलविदयुत प्रकल्प (Hydro Power Project) उभारण्याचे नियोजन आहे. त्यामुळे महानगरपालिकेची 1 वर्षानंतर प्रतिवर्ष रक्कम रु. 20 ते 22 कोटी बचत होणार आहे. यामुळे नवी मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रामध्ये नवीन ऊर्जा स्त्रोत उत्पन्न होणार असून याव्दारे पालिकेच्या उत्पन्नामध्ये वाढ होणार आहे.
6. नवी मुंबई शहरामध्ये सीसीटीव्ही कॅमेरे लावणे. त्या अनुषंगाने महिला सुरक्षा प्रभावी होईल व गुन्हेगारी प्रवृत्तीला आळा बसेल. सदर सी.सी.टी.व्ही. यंत्रणा ITMS प्रणालीस जोडण्यात येणार असून त्यामुळे अपघात कमी होण्यास मदत होऊ शकेल.
7. नवी मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रातील सर्व मालमत्ता यांची लिडार प्रणालीने मोजणी करणे. त्या अनुषंगाने मालमत्ता कराव्दारे मिळणा-या उत्पन्नामध्ये वाढ होणार असून अनधिकृत बांधकामांना आळा बसू शकेल. नमुंमपाच्या विविध विभागांच्या दैनंदिन कामाकरिता ERP – Enterprises Resource Planning प्रणाली विकसित करण्याचे प्रस्तावित आहे

पुनर्प्रक्रियाकृत पाणी एमआयडीसी क्षेत्रातील उद्योगसमुहांना पुरविणे:-
ऐरोली व कोपरखैरणे येथील अत्याधुनिक सी-टेक तंत्रज्ञानावर आधारित मलप्रक्रिया केंद्रात प्रत्येकी 20 द.ल.लि. क्षमतेचे टर्शिअरी ट्रिटमेंट प्रकल्प उभारण्याचे काम अंतिम टप्प्यात असून सदर पुनर्प्रक्रियाकृत पाण्याचा वापर एमआयडीसी क्षेत्रातील उद्योगसमुहांना पुरविण्याचा करार एमआयडीसी सोबत करण्यात आलेला आहे. 31 मार्च 2022 पर्यंत सदर प्रकल्प निर्मिती काम पूर्ण करण्याचे नियोजन असून आगामी आर्थिक वर्षात उद्योग समुहांना या पाण्याचे वितरण होईल.

झोपडपट्टीधारकांसाठी पाणीपुरवठयाचे नवीन धोरण :-
झोपडीधारकांना वैयक्तिक नळजोडणी घेण्याची प्रक्रिया सुलभ असावी याकडे कटाक्षाने लक्ष दिले जात असून नळजोडणीचा अर्ज, सर्वेक्षण पावतीची प्रत, आधारकार्डाची प्रत, दि. 1 जानेवारी 2011 रोजीच्या अथवा त्यापूर्वीच्या झोपडीची प्राधिकृत वीज कंपनीने वीज जोडणी दिल्याचे कागदपत्रे/ अभिलेख/ देयक अथवा झोपडीसाठी महानगरपालिकेने मालमत्ता कर आकारणी केल्याचा पुरावा एवढीच कागदपत्रे सादर करणे आवश्यक असणार आहे. यामध्ये झोपडीधारकाकडून छाननी शुल्क व रस्ता खोदाई शुल्क घेतले जाणार नसून केवळ रु. 100 इतकीच सुरक्षा अनामत रक्कम घेतली जाणार आहे.

आरोग्य :-
नवी मुंबई महानगरपालिकेच्या आरोग्य सेवा सक्षमीकरणासाठी पदव्युत्तर वैद्यकीय महाविद्यालय (Post Graduate Institute) सुरु करण्याबाबत कार्यवाही प्रगतीपथावर आहे. जून 2023 मध्ये पहिले शैक्षणिक सत्र सुरु करण्याचे नियोजन असून पहिल्या टप्प्यात सर्जरी, गायनॅक, पिडीयाट्रिक, आर्थोपेडिक, मेडिसीन शाखा सुरु होतील.

शिक्षण :-
१)स्कॉलरशीप प्राविण्य प्राप्त महानगरपालिका विद्यार्थ्यांची भारतातील वैज्ञानिक संस्था इस्त्रो (इंडियन स्पेस रिसर्च ऑर्गनायझेशन) येथे शैक्षणिक सहल आयोजित करणेबाबतचे नियोजन.
२)एलिमेंटरी परीक्षा ग्रेड ए तसेच इंटरमिजीएट परीक्षा ग्रेड ए या चित्रकला स्पर्धेतील विशेष प्राविण्य प्राप्त विद्यार्थ्यांना प्रोत्साहन भत्ता देणे तसेच चित्रकला साहित्य उपलब्ध करुन देणे व चित्रकलेतील उच्च दर्जाची प्रशिक्षण सुविधा डिबीटी व्दारे देणेबाबतचे नियोजन.
३)नवी मुंबई महानगरपालिका शाळांतील क्रीडा क्षेत्रामध्ये विशेष प्राविण्य प्राप्त करणाऱ्या विद्यार्थ्यांची जिल्हास्तरावर निवड होऊन त्यांना राज्य व राष्ट्रीय स्तरावर पोहोचण्यासाठी गुणवत्तापूर्ण प्रशिक्षण मिळवून देण्याची सुविधा तसेच आवश्यक क्रीडा साहित्य व पोषक आहारासाठी डिबीटी व्दारे विशेष अनुदान उपलब्ध करुन देण्याचे नियोजन.

ग्रंथालय :-
१)वाचन संस्कृतीच्या प्रसारासाठी विष्णुदास भावे नाटयगृह येथे ग्रंथालय सुविधा उपलब्ध करुन देणे. जेणेकरुन नागरिक नाटके, सांस्कृतिक कार्यक्रम यासाठी आल्यानंतर प्रतिक्षा कालावधीत ग्रंथ वाचन करतील तसेच इतर नागरिकही त्या ग्रंथांच्या वाचनासाठी नाटयगृहामध्ये येतील.
२)नवी मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रात समृध्द ग्रंथालय उभारणीसाठी से.11, सानपाडा येथे अद्ययावत ग्रंथालय उभारण्याचे प्रस्तावित आहे.

लोककल्याणकारी योजना :-
आर्थिक, सामाजिक, शारीरिकदृष्टया दुर्बल घटकांतील (Inclusive Section) व्यक्तींचे विविध कल्याणकारी योजनांद्वारे सक्षमीकरण व त्यांना उपयोगी सुविधा उपलब्ध करुन देण्याचे ध्येय

तृतीयपंथी व्यक्तींसाठी सुविधा / कल्याणकारी योजना

1. तृतीयपंथी व्यक्तींकरीता आवश्यकतेप्रमाणे मोक्याच्या ठिकाणी स्वतंत्र शौचालय उभारणे
2. तृतीयपंथी व्यक्तींच्या आर्थिक सबलीकरणाच्या दृष्टीने त्यांना स्वयंरोजगारासाठी प्रशिक्षण देणे
3. तृतीयपंथी व्यक्ती / मुले यांना स्वावलंबी बनविण्यासाठी स्वयंरोजगारासाठी अर्थसहाय्य देणे.

विविध घटकांतील व्यक्तींसाठी नवीन योजना

1. आर्थिकदृष्टया दुर्बल घटकातील महिलांना स्वयंरोजगारासाठी उपकरणे व साहित्य खरेदीकरिता अर्थसहाय्य (उदा. अबोली रिक्षा, कॅटरिग साहित्य, ब्युटी पार्लर किट, शिवणयंत्र इ.)
2. 60 वर्ष व त्यापेक्षा जास्त वय असलेल्या निराधार/ विधवा/ घटस्फोटित महिलांना उदरनिर्वाह भत्ता देणे.
3. HIV बाधित दोन्ही पालक किंवा HIV बाधित एक पालकच असलेल्या 18 वर्ष आतील बालकांच्या संगोपनासाठी अर्थसहाय्य.
4. रेड लाईट एरियातील ज्या महिला या व्यवसायमधून बाहेर पडू इच्छितात त्यांना स्वयंरोजगारासाठी प्रशिक्षण उपलब्ध करुन देणे तसेच साहित्यसंच उपलब्ध करुन देणे.
5. रेड लाईट एरियातील महिलांच्या मुलीच्या विवाहाकरिता अर्थसहाय्य.

दिव्यांग कल्याणकारी योजना :-
१)नवी मुंबई महानगरपालिका कार्यक्षेत्रातील सर्वसाधारण शाळेत शिकणाऱ्या दिव्यांग विद्यार्थ्यांना आठवी पर्यंत प्रोत्साहन भत्ता दिला जातो तो बारावी पर्यंतच्या शिक्षणासाठी देण्याचा निर्णय घेण्यात आला आहे.
२)दिव्यांग विद्यार्थ्यांनी शिक्षण घेत असताना अथवा शिक्षण पूर्ण झाल्यानंतर आर्थिकदृष्टया सक्षम व्हावे याकरीता व्यवसाय मार्गदर्शन प्रशिक्षण देण्यासाठी विशेष तरतूद करण्यात आली आहे.
३)दिव्यांग व्यक्तींना नवीन व्यवसाय सुरु करण्यासाठी स्वयंरोजगाराकरिता अर्थसहाय्य उपलब्ध करुन देण्यासाठी बँकेच्या कर्जप्रक्रियेत आवश्यक सर्व प्रकारचे सहकार्य करण्यात येईल. बँकेच्या व्याजाच्या रक्कमेत भरीव सूट दिली जाणार आहे.
३)इटीसी अपंग शिक्षण प्रशिक्षण केंद्रात येणाऱ्या दिव्यांग मुलांना येण्याजाण्यासाठी प्रवास सुविधा उपलब्ध करुन देण्यात येणार आहे.
४)पॅरा ऑलिंपिकच्या धर्तीवर दिव्यांग खेळाडूंच्या अंगभूत क्रीडा गुणांना उत्तेजन देण्यासाठी विशेष दिव्यांग क्रीडा स्पर्धांचे आयोजन करणे तसेच त्यामधील गुणवंत दिव्यांग खेळाडूंना क्रीडा प्रशिक्षण देण्यासाठी विशेष प्रशिक्षण केंद्र सुरु करणे प्रस्तावित आहे.
५)विविध क्रीडा प्रकारात रुची असणाऱ्या व खेळणाऱ्या दिव्यांग खेळाडूंचे व्यावसायिक संघ निर्माण करण्यात येणार आहे.
६)दिव्यांग अंध व्यक्तींना वाचनीय पुस्तकांचा लाभ घेता यावा यादृष्टीने पहिल्या टप्प्यात महानगरपालिकेच्या 5 ग्रंथालयांमध्ये व इटीसी केंद्रामध्ये श्राव्य ग्रंथालय (Audio library) सुरु करण्याचे प्रस्तावित आहे.
७)दिव्यांग व्यक्तींना स्वयंरोजगाराची संधी उपलब्ध करुन देण्यासाठी स्टॉल उभारण्याचे नियोजन असून एकूण 714 अर्ज प्राप्त झालेले आहेत व त्याची प्रतिक्षा यादी तयार करण्यात आलेली आहे. याकरिता सिडको कडे मागणी करण्यात आल्यानुसार सिडकोने 14 भूखंड हस्तांतरीत करण्याकरिता इरादा पत्र दिलेले असून यासाठी रु. 10 कोटी इतकी रक्कम अदा करण्याची प्रक्रिया अंतिम टप्प्यात आहे.

या 14 भूखंडांमध्ये दिव्यांगांना व्यवसाय करता यावा याकरिता 4.5 चौ.मी.क्षेत्रफळाचे 275 स्टॉल्स (Supply of Pre-fabricated modular Kioks) खरेदी करण्याची कार्यवाही सुरु करण्यात येत आहे.

दिव्यांग महिलांसाठी विशेष योजना.

1. दिव्यांग महिलांना आवश्यक साहित्य खरेदीकरीता अर्थसहाय्य (उदा. श्रवणयंत्र, कॅलिपर, व्हिलचेअर, जयपूर शूज इ.)
2. दिव्यांग महिलांना स्वयंरोजगारासाठी व्यवसाय प्रशिक्षण व अर्थसहाय्य देणे.
3. महानगरपालिका क्षेत्रातील रहिवाशी महिलेची बालिका जन्मत: दिव्यांग असेल तर त्या दिव्यांग बालिकेच्या नावे रु. 50,000/- रक्कमेचा विमा काढण्यात येऊन त्या बालिकेचे वय 18 वर्षे पूर्ण झाल्यानंतर तिच्या नावे रु. 50,000/- रक्कमेचे विमा अर्थसहाय्य हस्तांतरित करण्याची नवीन योजना प्रस्तावित आहे.

मालमत्ता कर :-
मालमत्ता कर हा महानगरपालिकेच्या उत्पन्नाचा प्रमुख स्त्रोत असून त्याची वसूली विहित वेळेत होण्याकरिता नागरिकांना वर्षातून दोन वेळा प्रत्येक 6 महिन्यांनी दिली जाणारी देयके त्यांच्यापर्यंत जलद पोहचण्यासाठी भारतीय पोस्ट सेवा किंवा मान्यताप्राप्त कुरियर सेवा यांच्यामार्फत घरोघरी वितरीत करण्याचे नियोजन.

नगररचना /इमारत पुनर्विकास :-
१)सिडको मार्फत बांधकाम केलेल्या इमारती 30 हून अधिक वर्षांपेक्षा जुन्या झालेल्या असून अनेक इमारतींची दूरवस्था झालेली आहे. या इमारतींचा पुनर्विकास करणे गरजेचे असून हा सद्यस्थितीत सर्वाधिक चर्चिला जाणारा मुद्दा आहे. याबाबत अनेक समज-गैरसमज असून त्याची वस्तुस्थिती समजून घेणे गरजेचे आहे.
२)नुकतेच राज्यातील काही नियोजन प्राधिकरणांकरिता एकत्रिकृत विकास नियंत्रण प्रोत्साहन नियमावली मंजूर करण्यात आलेली आहे. या नियमावलीनुसार नवी मुंबई महानगरपालिका क्षेत्रातील सिडको विकसित अशा इमारतींच्या पुनर्विकासाकरिता प्रोत्साहनपर एफ.एस.आय. अनुज्ञेय केलेला आहे. महानगरपालिका क्षेत्रातील सर्व नोड विकसित झालेले असून सिडको निर्मित इमारतींचे आयुर्मान, शहराची वाढती गरज व नवीन नियमावली यांचा विचार करता आगामी काळात पुनर्विकासास मोठी चालना मिळणार आहे. यामुळे महानगरपालिकेच्या महसूलातही वाढ होणार आहे.
३)पुनर्विकास प्रस्तावामध्ये सिडको, सह जिल्हा निबंधक, सहकारी गृहनिर्माण संस्था, विकासक इ. सर्व घटकांची, कार्यालयांची मंजूरी आवश्यक असते. सहकारी गृहनिर्माण संस्थेच्या अनुषंगाने सहकार विभागाकडील शासन निर्णयानुसार प्रक्रिया पार पडणे आवश्यक असते. या सर्व बाबी पाहता पुनर्विकासाच्या प्रस्तावांना मंजूरी देणे ही काहीशी क्लिष्ट प्रक्रिया आहे.
४)पुनर्विकास करावयाच्या जागेची मालकी सिडकोकडे असल्याची वस्तुस्थिती तसेच सहकारी गृहनिर्माण संस्थेच्या पुनर्विकासासाठी सह निबंधकाची भूमिका महत्वाची असल्याचे लक्षात घेऊन भविष्यात प्राप्त होणाऱ्या पुनर्विकासाच्या प्रस्तावांकरिता नवी मुंबई महानगरपालिका स्तरावर प्रमाणित कार्यपध्दती (Standard Operating Procedure) तयार करण्याचे काम अंतिम टप्प्यात आहे. या अनुषंगाने पुनर्विकासाशी संबंधीत इतर संस्था/ कार्यालये/ विभाग यांच्याशी समन्वय साधून सदर प्रमाणित कार्यपध्दतीचा अवलंब करण्यात येईल. यामुळे इमारतींच्या पुनर्विकास कामाला गती लाभणार आहे.

परिवहन उपक्रम :-
१)परिवहन उपक्रमास होणारा तोटा कमी करण्याच्या दृष्टीने इलेक्ट्रिक बसेसचा वापर वाढवून इंधन खर्चात कपात करण्याकडे विशेष लक्ष दिले जात आहे.
२)त्याचप्रमाणे वाहतूक बाह्य उत्पन्नात वाढ करण्यासाठी बस आगार व बस स्थानाकांचा वाणिज्यिक तत्वावर विकास करण्यावर भर दिला जात आहे.
३)या अनुषंगाने से. 9 वाशी येथील भूखंडाच्या वाणिज्यिक विकासाचे काम सुरु झाले आहे.
४)त्याचप्रमाणे से.12 वाशी येथील भूखंडावर बांधण्यात येणाऱ्या अद्ययावत आंतर क्रीडा संकुलाच्या तळमजल्यावर बस स्थानकासाठी 12 बस थांबे व 3 बस साठी बस स्थानके असणार आहेत. तळमजला व पहिल्या मजल्यावर सामायिक 12 दुकाने प्रस्तावित आहेत.
५)या दोन्ही प्रकल्पांमधून परिवहन उपक्रमाला प्रतिवर्षी 75 कोटी इतके उत्पन्न प्राप्त होणार असून याव्दारे परिवहन उपक्रम स्वयंपूर्ण होण्यासाठी मदत होणार आहे.
६)याच धर्तीवर कोपरखैरणे व बेलापूर येथील भूखंडांचा विकास करणे प्रस्तावित आहे.

अशा विविध प्रकल्प, उपक्रम व दर्जेदार नागरी सुविधा कामांमधून नवी मुंबईकर नागरिकांना अपेक्षित असा शहराचा शाश्वत व सर्वांगीण विकास करताना नागरिकांच्या शहराविषयी असलेल्या अपेक्षा, आकांक्षा, संकल्पना यांचा विचार करुनच त्यांना मूर्त स्वरुप देण्यासाठी शिक्षण, आरोग्य व पर्यावरण या विषयांना प्राधान्य देणारा तसेच दुर्बल घटकांच्या आर्थिक, सामाजिक विकासाव्दारे समावेशक असा नागरिककेंद्री लोकाभिमुख अर्थसंकल्प सादर करीत आहे.

मागील उदिदष्टपूर्ती करणारे आरंभीची शिल्लक रु.2205.96 कोटी व रु.2591.40 कोटी जमा अशी मिळून एकत्रित जमा रु. 4797.36 कोटी आणि रु.3443.00 कोटी खर्चाचे सन 2021-22 चे सुधारित अंदाज, व रु.1354.35 कोटी आरंभीच्या शिल्लकेसह रु.4910.00 कोटी जमा व रु.4908.20 कोटी खर्चाचे आणि रु.1.80 कोटी शिलकेचे नवी मुंबई महानगरपालिकेचे सन 2022-23 चे मूळ अर्थसंकल्पीय अंदाज मंजूर करण्यात आले आहेत.